Yukarıdaki sorular tüketicilerin yaşadıkları uyuşmazlıklar sonrasında taleplerini belirleme aşamasında gündemlerine aldıkları önemli konu
başlıklarıdır.
Tüketici hakları, ülkemizde tüketici bilincinin artmasıyla farkına varılan ve üzerine çalışmalar yapılan bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır.
Tüketicinin satın aldığı bir ürünün kusurlu olduğunu saptaması durumunda hangi haklara sahip olduğunu bilmesinin yanında bu hakların ne anlama geldiğinin bilincinde olması da son derece önemlidir. Bu sayede tüketici kendisi için en doğru tercihi yapma imkanına kavuşmuş olacaktır.
Bir tüketici olarak gerek ürün
aldığımız satıcı firmaya karşı gerekse tüketici hakem heyeti veya tüketici
mahkemesi gibi mekanizmalara başvuru yaparken sahip olduğumuz yasal seçimlik
hakları kullanarak talep ya da başvurularımızı tamamlıyoruz.
Tüketici hakları konusunda
içerisinde geniş düzenlemeler barındıran 6502 sayılı Tüketicinin Korunması
Hakkında Kanun'un 11 inci maddesinde tüketicilerin seçimlik haklarına yer
verilmiştir. Satın alınan ürünün ayıplı/kusurlu olduğunun tespit edilmesi
halinde tüketici;
a) Satılanı geri vermeye hazır
olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme,
b) Satılanı alıkoyup ayıp oranında
satış bedelinden indirim isteme,
c) Aşırı bir masraf gerektirmediği
takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz
onarılmasını isteme,
ç) İmkân varsa, satılanın ayıpsız
bir misli ile değiştirilmesini isteme
seçimlik haklarına sahiptir.
Peki, tek tek sayılan bu seçimlik
haklar ne anlama geliyor? Sırasıyla inceleyelim.
Bedel İadesi İçeren Sözleşmeden Dönme Ne Demek?
Bedel iadesi içeren sözleşmeden dönme, tüketici haklarında en sık başvurulan seçimlik haklardan biridir.
6502
sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 11 inci maddesinde düzenlenen bu
seçimlik hak ile tüketicinin satıcıya karşı ödediği ne kadar bedel var ise
bunların tamamının iadesini talep edilebilmesini sağlamaktadır. Bu seçimlik
hakkın kullanılması ile satıcı ile olan sözleşme ilişkisi de son bulmaktadır.
Ayıp Oranında Satış Bedelinden İndirim İsteme Ne Demek?
Satın alınan ürün kullanım süreci
içerisinde ayıplı hale gelebilir. Ancak üründe meydana gelen ayıp veya kusur,
ürünün fiilen kullanılmasına engel olmayacak derecede ise ''ayıp oranında bedel
indirimi'' talep etme hakkı gündeme gelebilecektir.
Bu seçimlik hakka göre, tüketici
satın aldığı ürünü satıcıya iade etmeyip, meydana gelen ayıbın parasal
karşılığı kadar toplam satış bedeli üzerinden satıcıdan indirim talep
edebilecektir. Taraflar arasında kurulan sözleşme aynen devam etmekte olup
sadece sözleşmenin maddi değeri değişikliğe uğramaktadır.
Örneğin, bir akıllı telefonunun ses
kısma tuşunda meydana gelen ayıp nedeniyle telefonunun satıcıya iade edilmeyip
ses kısma tuşunda oluşan kusurun maddi karşılığı kadar satış bedelinden bedel
indirimi gerçekleştirilmesi ya da satış bedeli tamamen ödendiyse indirim bedelinin iadesinin tüketiciye yapılması ''ayıp oranında bedel indirimi'' kapsamında
değerlendirebilecektir.
Malın Ayıpsız Misli İle Değiştirilmesi Ne Demek?
Ürünün ayıpsız misli ile
değiştirilmesi, akla ilk geldiği gibi ürün değişimi anlamına gelmektedir. Ancak
burada önemli bir detay bulunmaktadır. Kanunda ürün değişimi yerine
ayıpsız misli ile değişim ifadesi kullanılmıştır.
Misli kelimesi ''birbirine
benzeyen, benzer, eş, örnek'' anlamlarını taşımaktadır.
Ayıpsız misli ifadesi ile en az şikâyete
konu ürünün özelliklerini taşıyacak yeni bir ürünün sağlanması gerektiği
belirtilmek istenmiştir. Bunun en önemli sebebi, ürün modellerinin artan üretim
teknoloji ile her geçen gün değişmesi ve üretilen bir modelin çok kısa bir süre
sonra üretim bandından kaldırılmasıdır. Bu nedenle ilk alınan ürünün birebir
aynısının temin edilmesi pek mümkün görünmemektedir.
Bu düzenlemeye göre örneğin, A
marka 4K görüntü kalitesine sahip 50 inç büyüklüğünde bir televizyonun ayıpsız
misli B marka 4K görüntüye sahip 50 inç'lik bir televizyon olabilecektir.
Piyasada emsal nitelikte olan mallar misli ürün sınıfına girmektedir.
Ücretsiz Onarım Hakkı Ne Demek?
Arıza veren, bozulan ve verim
alınamayan ürün için tüketicinin satıcı, üretici veya ithalatçı üzerinden
ücretsiz onarım talep etme seçimlik hakkıdır.
Bu seçimlik hakkın kullanımı da
''aşırı masraf gerektirmemesi halinde'' gibi bir istisnaya tabi tutulmuştur.
Kanun gerekçesi bu istisnai durum için güzel bir örnek vermiştir. Söz konusu
örnekte, malın tamir edilmesi, ayıpsız mislinin verilmesi ile mukayese
edildiğinde çok daha masraflı olacaksa tüketicinin tamirde ısrarcı olması kabul
edilmeyecektir. Satın alınan bir vidanın dişlerinde bozukluk varsa vidanın
tamiri yerine ayıpsız misli ile değiştirilmesi daha uygundur. Buna karşılık
satın alınan bir çamaşır makinesinin bir vidasının bozulması halinde, başka bir
çamaşır makinesi talep edilmesi orantısızlık savunması ile karşılaşır. Bu
hallerde vidanın değiştirilmesi uygun olan çözümdür.
6502 Sayılı Kanunda Yer Alan Diğer Talepler Ne Demek?
Kanunda tek tek sayılan seçimlik
hakların yanında yine Kanun içeriğinde bulunan bir takım haklar da
bulunmaktadır.
Tespit ettiklerimizi aşağıda belirtiyoruz.
Ayıplı mal dolayısıyla seçimlik hakların kullanılması nedeniyle ortaya çıkan tüm masraflar, tüketicinin seçtiği hakkı yerine getiren tarafça karşılanır. Tüketici bu seçimlik haklarından biri ile birlikte 11/1/2011 tarihli ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu hükümleri uyarınca tazminat da talep edebilir.
Paket tur sözleşmeleri özelinde de haklar tanınmıştır. Buna göre, tüketicinin, paket tur sözleşmesinin ifası sürecinde ortaya çıkan her türlü eksiklik nedeniyle bedelin indirilmesini talep etme hakkı vardır.
14/9/1972 tarihli ve 1618 sayılı Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği Kanununun zorunlu sigorta ile ilgili hükümleri saklı olmak üzere, paket tur düzenleyicisi sözleşmenin hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi nedeniyle tüketicinin uğradığı her türlü zarardan sorumludur. Tüketici boşa harcanan tatil zamanı için de uygun bir tazminat talep edebilir.